Ngân sách nhà nước vừa là một kế hoạch tài chính khổng lồ của quốc gia, trong đó dự liệu các khoản thu và chi tiền tệ của quốc gia trong một tài khóa vừa là một đạo luật đặc biệt do quốc hội ban hành để cho phép chính phủ thực hiện trong thời hạn xác định. Ngân sách nhà nước được thiết lập và thực thi hoàn toàn vì mục tiêu mưu cầu lợi ích chung cho toàn thể quốc gia, không phân biệt người hưởng thụ các lợi ích đó là ai, thuộc thành phần kinh tế hay đẳng cấp xã hội nào. Với tầm quan trọng của ngân sách nhà nước như trên thì việc thực hiện quá trình ngân sách nói chung và quy trình quyết định dự toán ngân sách tại Quốc hội nói riêng phải hợp lý, thấu đáo, minh bạch là điều rất cần thiết. Để hiểu rõ hơn về vấn đề này, cũng như để có những hướng hoàn thiện công việc trên tôi đã chọn đề bài : “Tìm hiểu thực tiễn thực hiện quy trình dự toán ngân sách nhà nước tại Quốc hội ở Việt Nam trong những năm gần đây và đưa ra các ý kiến bình luận cần thiết”.
GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
Quyết định dự toán ngân sách tại Quốc hội là điểm nhấn quan trọng trong quá trình ngân sách. Một quy trình quyết định dự toán ngân sách tại Quốc hội gồm 3 bước chính: Lập dự toán ngân sách nhà nước; Xét duyệt và tổng hợp dự toán ngân sách nhà nước; Trình và quyết định dự toán ngân sách tại Quốc hội.
1. Lập dự toán ngân sách nhà nước.
Lập dự toán ngân sách nhà nước là quá trình xây dựng và quyết định dự toán thu, chi ngân sách của nhà nước trong thời hạn một năm. Đây là khâu quan trọng của quá trình ngân sách, tạo tiền đề, cơ sở cho các khâu tiếp theo. Nếu việc lập dự toán ngân sách nhà nước được tiến hành trên cơ sở có đầy đủ căn cứ khoa học và phù hợp với thực tiễn, bảo đảm đúng tiến độ, thời gian quy định thì việc tổ chức thực hiện và quyết toán ngân sách nhà nước sẽ có chất lượng hiệu quả hơn. Ngược lại nếu quá trình lập dự toán ngân sách nhà nước không được thực hiện tốt thì không những việc thực hiện ngân sách nhà nước thiếu minh bạch, kém hiệu quả mà còn làm cho quá trình quyết toán ngân sách nhà nước gặp nhiều khó khăn, phức tạp. Chính vì vậy việc nghiên cứu và áp dụng pháp luật trong hoạt động lập dự toán ngân sách nhất thiết phải được đặt trong mối quan hệ thống nhất, biện chứng với các giai đoạn sau của toàn bộ quá trình ngân sách.
Lập dự toán ngân sách nhà nước gồm hai loại công việc chính:
- Xây dựng dự toán ngân sách nhà nước là công việc thuộc trách nhiệm của hệ thống cơ quan quản lý nhà nước trong đó Chính phủ có trách nhiệm cao nhất trong việc tổ chức, chỉ đạo. Ngoài ra, giúp Chính phủ thực hiện trọng trách này còn có các bộ, ngành ở trung ương và ủy ban nhân dân các cấp ở địa phương theo sự phân công, phân cấp trong quản lý ngân sách nhà nước.
- Về nội dung, việc xây dựng dự toán ngân sách nhà nước là phân tích, đánh giá khả năng thu, nhu cầu chi để từ đó xác lập các chỉ tiêu thu, chi, dự trữ ngân sách, đồng thời đề ra các biện pháp lớn nhằm thực hiện các chỉ tiêu trong dự toán ngân sách đã được soạn thảo. Nói cách khác, xây dựng dự toán ngân sách nhà nước chính là sự phác họa chương trình làm việc của nhà nước trong một năm.
- Về hình thức, bản dự toán ngân sách nhà nước, tuy được diễn tả bằng các con số nhưng đằng sau nó là chương trình hoạt động của quốc gai trong một giai đoạn nhất định.
Kết quả của quá trình xây dựng dự toán ngân sách nhà nước là Chính phủ có bản dự toán thu, chi ngân sách nhà nước cùng các báo cáo, tài liệu có liên quan kèm theo để trình quốc hội xem xét và quyết định vào kỳ họp thường niên cuối năm trước năm ngân sách kế tiếp.
Đặc điểm của hoạt động lập dự toán ngân sách nhà nước:
- Thứ nhất, hoạt động lập dự toán ngân sách nhà nước được tiến hành hàng năm và vào trước năm ngân sách. Ở nước ta, giai đoạn lập dự toán ngân sách nhà nước có thời gian khoảng 6 tháng, thường bắt đầu vào cuối tháng 5 và kết thúc vào trước ngày 31 tháng 12 hàng năm, khi toàn bộ dự toán ngân sách và dự án phân bổ ngân sách ở các cấp ngân sách đã được cơ quan có thẩm quyền quyết định và phân bổ.
- Thứ hai, lập dự toán ngân sách là giai đoạn thể hiện rõ nhất sự tập trung quyền lực nhà nước vào tay Quốc hội, trên cơ sở có sự phân công nhiệm vụ giữa hệ thống cơ quan quyền lực nhà nước với hệ thống cơ quan quản lý nhà nước trong hoạt động ngân sách. Trong giai đoạn lập dự toán ngân sách nhà nước, tuy không thể phủ nhận được vai trò quan trọng của các cơ quan quản lý nhà nước trong công tác xây dựng dự toán ngân sách nhà nước nhưng người quyết định cuối cùng để đảm bảo cho bản dự toán ngân sách nhà nước có hiệu lực pháp lý thi hành lại là cơ quan quyền lực nhà nước tối cao, đó là Quốc hội để bản dự toán thể hiện đầy đủ nhất ý muốn, nguyện vọng và lợi ích chính đáng của nhân dân.
- Thứ ba, trong giai đoạn lập dự toán ngân sách nhà nước có sự tham gia của nhiều chủ thể khác nhau và giữa các chủ thể đó có sự phân định trách nhiệm, quyền hạn một cách rõ ràng.
- Thứ tư, hoạt động lập dự toán ngân sách nhà nước được tiến hành theo một quy trình với thủ tục chặt chẽ được luật hóa. Trong hoạt động lập dự toán ngân sách nhà nước có khá nhiều công việc phức tạp đòi hỏi bảo đảm yêu cầu cao về mặt kỹ thuật nghiệp vụ, bảo đảm tiến độ thời gian rất khắt khe nên pháp luật cần phải quy định cụ thể, chi tiết về trình tự, nội dung, yêu cầu thực hiện các công việc này.
Trình tự, thủ tục lập dự toán ngân sách nhà nước
- Hướng dẫn lập dự toán ngân sách và thông báo số kiểm tra dự toán ngân sách hàng năm. Vào thời điểm quy định, Chính phủ (ủy quyền cho Bộ tài chính) ra thông báo về yêu cầu nội dung lập dự toán thu, chi tài chính và ngân sách cho năm tới. Căn cứ vào thông báo này và các chế độ, định mức, tiêu chuẩn và điều kiện cụ thể của mình, các cơ quan, đơn vị lập dự toán thu, chi gửi Bộ tài chính. Bộ tài chính tổng hợp để báo cáo Chính phủ kèm theo thuyết minh về những vấn đề cần thiết. Công việc quan trọng của Bộ tài chính là kiểm tra, xem xét dự toán ở các đơn vị, cân đối thu chi ngân sách và đề xuất những phương án xử lý thâm hụt. Chính phủ có trách nhiệm xem xét ngân sách do Bộ tài chính lập và làm việc với các bộ, các cơ quan liên quan để điều chỉnh lại những số liệu cần thiết sau đó trình Quốc hội quyết định. Việc xem xét và thảo luận ngân sách được tiến hành ở Ủy ban kinh tế và ngân sách của Quốc hội trước, sau đó đưa ra Quốc hội thảo luận và xem xét thông qua. Sau khi thảo luận và thông qua, Quốc hội sẽ ra nghị quyết về việc dự toán ngân sách nhà nước. Dự toán ngân sách nhà nước sau khi được Quốc hội quyết định sẽ trở thành đạo luật gọi là “Đạo luật ngân sách thường niên”. Vào năm ngân sách kế tiếp, dự toán ngân sách nhà nước có giá trị thi hành.
- Ở nước ta, quá trình lập dự toán ngân sách nhà nước được tiến hành theo trình tự, thủ tục khá chặt chẽ, cụ thể gồm các bước sau: Hướng dẫn lập dự toán ngân sách và thông báo số kiểm tra lập dự toán ngân sách hàng năm; Lập và xét duyệt, tổng hợp dự toán ngân sách nhà nước; Quyết định, phân bổ và giao dự toán ngân sách nhà nước.
Hàng năm, trước ngày 31 tháng 5, Thủ tướng Chính phủ ban hành quyết định hoặc chỉ thỉ về việc lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và dự toán ngân sách nhà nước năm sau. Căn cứ vào quyết định hoặc chỉ thỉ của Thủ tướng Chính phủ, trước ngày 10 tháng 6, Bộ tài chính ban hành thông tư hướng dẫn về yêu cầu, nội dung, thời hạn lập dự toán ngân sách nhà nước; thông báo số kiểm tra dự toán về tổng mức và từng lĩnh vực thu chi ngân sách đối với các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, cơ quan khác ở trung ương và tổng số thu, chi, một số lĩnh vực chi quan trọng đối với từng tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương. Bộ kế hoạch và đầu tư ban hành thông tư hướng dẫn về yêu cầu, nội dung thời hạn xây dựng kế hoạch đầu tư phát triển và phối hợp với Bộ tài chính thông báo số kiểm tra vốn đầu tư phát triển thuộc ngân sách nhà nước, vốn tín dụng đầu tư. Căn cứ chỉ thỉ của Thủ tướng Chính phủ, thông tư hướng dẫn, số kiểm tra về dự toán ngân sách của Bộ tài chính, Bộ kế hoạch và đầu tư và yêu cầu, nhiệm vụ cụ thể của cơ quan, địa phương mình, các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, cơ quan khác ở trung ương thông báo số kiểm trả về dự toán ngân sách nhà nước cho cá đơn vị trực thuộc; ủy ban nhân dân cáp tỉnh tổ chức hướng dẫn và thông báo số kiểm tra về dự toán ngân sách cho các đơn vị trực thuộc và ủy bân nhân dân cấp huyện; ủy ban nhân dân cấp huyện thông báo số kiểm tra về dự toán ngân sách cho các đơn vị trực thuộc và ủy ban nhân dân cấp xã. Số kiểm tra đóng vai trò quan trọng trong hoạt động xây dựng dự toán ngân sách của các cấp, các ngành, bởi lẽ số kiểm tra được xây dựng trên cơ sở những cân đối lớn của nền kinh tế, phản ảnh khả nằng khai thác nguồn thu và những nhiệm vu chi trong năm ngân sách của quốc gia, được cụ thể hóa bằng những con số để các cấp, các ngành căn cứ vào đó mà xây dựng dự toán ngân sách của mình.
2. Xét duyệt và tổng hợp dự toán ngân sách nhà nước.
Căn cứ lập dự toán ngân sách nhà nước:
- Một là, căn cứ vào nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội và bảo đảm quốc phòng an ninh; chỉ tiêu, nhiệm vụ cụ thể của năm kế hoạch và những tiêu chí phản ảnh quy mô nhiệm vụ, đặc điểm hoạt động, điều kiện kinh tế - xã hội và tự nhiên của từng vùng dân số theo vùng lãnh thổ, các chỉ tiêu về kinh tế - xã hội do cơ quan có thẩm quyền thông báo đối với từng bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan trực thuộc Chính phủ, cơ quan khác ở trung ương, từng địa phương và đơn vị.
- Hai là, căn cứ vào chính sách, chế độ thu ngân sách; định mức phân bổ ngân sách, chế độ, tiêu chuẩn, định mức chi ngân sách do cấp có thẩm quyền quy định, trường hợp cần sửa đổi, bổ dung các văn bản này thì phải được nghiên cứu sửa đổi, bổ sung, ban hành trước thời điểm lập dự toán ngân sách nhà nước hàng năm.
- Ba là, căn cứ vào những quy định về phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi ngân sách nhà nước (đối với dự toán năm đầu thời kỳ ổn định ngân sách); tỷ lệ phần trăm phân chia các khoản thu và mức bổ sung cân đối của ngân sách cấp trên cho ngân sách cấp dưới đã được quy định (đối với dự toán năm tiếp theo của thời kỳ ổn định).
- Bốn là, căn cứ vào chỉ thỉ của thủ tướng Chính phủ về việc xây dựng kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và dự toán ngân sách năm sau; thông tư hướng dẫn của Bộ tài chính về việc lập dự toán ngân sách; thông tư hướng dẫn của Bộ kế hoạch và đầu tư về xây dựng kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, kế hoạch phát triển vốn đầu tư phát triển thuộc ngân sách nhà nước và văn bản hướng dẫn của ủy ban nhân dân cấp tỉnh về lập dự toán ngân sách ở các cấp địa phương.
- Năm là, căn cứ vào số kiểm tra về dự toán thu, chi ngân sách nhà nước do Bộ tài chính thông báo và số kiểm tra về dự toán chi đầu tư phát triển do Bộ kế hoạch đầu tư thông báo cho các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, cơ quan khác ở trung ương và ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương; ủy ban nhân dân cấp trên thông báo số kiểm tra cho các đơn vị trực thuộc và ủy ban nhân dân cấp dưới.
- Sáu là, căn cứ vào tình hình thực hiện ngân sách các năm trước.
Yêu cầu đối với lập dự toán ngân sách nhà nước:
- Dự toán ngân sách nhà nước và dự toán ngân sách các cấp chính quyền phải tổng hpọ theo từng lĩnh vực thu chi và theo cơ cấu giữa chi thường xuyên, chi đầu tư phát triển, chi trả nợ. Thực hiện tốt yêu cầu này sẽ bảo đảm tính cụ thể, thống nhất, cân đối, tính có căn cứ khoa học và phù hợp với thực tiễn của bản dự toán ngân sách nhà nước.
- Dự toán ngân sách của các cấp chính quyền, của đơn vị dự toán các cấp phảiđược lập theo đúng yêu cầu nội dung, biểu mẫu, thời hạn quy định và hướng dẫn cụ thể về lạp dự toán ngân sách nhà nước hàng năm của Bộ tài chính. Yêu cầu này thể hiện sự kiểm soát chặt chẽ của Nhà nước về phương diện pháp lý đối với quá trình lập dự toán ngân sách nhà nước.
- Dự toán ngân sách nhà nước phải được gửi kèm theo báo cáo thuyết minh rõ cơ sở, căn cứ tính toán. Đây vừa là yêu cầu vừa là điều kiện rất quan trọng để cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định dự toán đánh giá một cách chính xác, đúng mức về nhu cầu chi và khả năng thu của mỗi cấp ngân sách, cũng như mỗi đơn vị dự toán và trên cơ sở đó đưa ra quyết định cuối cùng về bản dự toán ngân sách thật sự hợp lý và khoa học.
Ngoài những yêu cầu cơ bản ở trên, việc lập dự toán ngân sách nhà nước các cấp phải đảm bảo tính cân đối giữa thu và chi theo những nguyên tắc do pháp luật quy định, cụ thể là: Đối với dự toán ngân sách nhà nước, tổng số thu thuế, phí, lệ phí phải lớn hơn tổng số chi thường xuyên và các khoản chi trả nợ, bội chi phải nhỏ hơn chi đầu tư phát triển; Đối với dự toán ngân sách cấp tỉnh, phải cân bằng giữa thu và chi trên cơ sở số thu của ngân sách cấp tỉnh; Đối với dự toán ngân sách cấp huyện và cấp xã phải cân bằng thu chi.
Uỷ ban kinh tế và ngân sách của Quốc hội chủ trì phối hợp với Hội đồng dân tộc và các Uỷ ban khác của Quốc hội thẩm tra các định mức phân bổ ngân sách và chế độ chi tiêu ngân sách quan trọng, báo cáo Uỷ ban thường vụ Quốc hội cho ý kiến trước ngày 15 tháng 5; thẩm tra các báo cáo của Chính phủ về đánh giá tình hình thực hiện ngân sách nhà nước, dự toán ngân sách nhà nước, tình hình thực hiện ngân sách trung ương, phương án phân bổ ngân sách trung ương, quyết toán ngân sách nhà nước.
Nội dung thẩm tra các báo cáo của Chính phủ bao gồm:
- Thẩm tra việc đánh giá tình hình thực hiện ngân sách nhà nước năm hiện hành và các giải pháp bổ sung nhằm thực hiện nhiệm vụ tài chính - ngân sách năm hiện hành;
- Thẩm tra dự toán ngân sách nhà nước về: mục tiêu nhiệm vụ của ngân sách nhà nước; thực hiện các căn cứ xây dựng dự toán ngân sách nhà nước (nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội; các chính sách, chế độ thu, chi ngân sách nhà nước; định mức phân bổ); tính thống nhất, cân đối và tích cực của dự toán ngân sách nhà nước;
- Thẩm tra việc đánh giá tình hình thực hiện ngân sách trung ương và phương án phân bổ ngân sách trung ương về nguyên tắc phân bổ, tính công bằng, hợp lý và tích cực của phương án phân bổ ngân sách trung ương; số bổ sung từ ngân sách trung ương cho các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (bổ sung cân đối và bổ sung có mục tiêu, bao gồm hỗ trợ có mục tiêu đối với một số dự án, công trình quan trọng của địa phương), thẩm tra căn cứ, cơ sở xác định số bổ sung cân đối ngân sách địa phương đối với năm đầu thời kỳ ổn định, thẩm tra số bổ sung có mục tiêu cho từng tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương hàng năm;
Đại diện Hội đồng Dân tộc và các Uỷ ban khác của Quốc hội có ý kiến chính thức bằng văn bản của cơ quan mình về lĩnh vực phụ trách đối với các báo cáo của Chính phủ, sau khi đã làm việc với các cơ quan liên quan. Các ý kiến của Hội đồng dân tộc và các Uỷ ban khác của Quốc hội cần nêu rõ những nội dung nhất trí, những nội dung nhất trí nhưng đề nghị báo cáo rõ thêm, những nội dung chưa nhất trí. Các cơ quan hữu quan của Chính phủ có trách nhiệm báo cáo bổ sung về những vấn đề tiếp thu; những vấn đề giải trình làm rõ thêm để đi đến thống nhất; những vấn đề cần nghiên cứu để tiếp thu hoặc giải trình sau bằng văn bản. Báo cáo tiếp thu hoặc giải trình bằng văn bản được gửi đến Uỷ ban kinh tế và ngân sách của Quốc hội chậm nhất là ba ngày làm việc, sau khi kết thúc phiên họp. Sau phiên họp thẩm tra, đại diện Chính phủ tiếp thu ý kiến, hoàn chỉnh các báo cáo của Chính phủ (sau khi đã xin ý kiến của Thủ tướng Chính phủ và các Phó Thủ tướng Chính phủ) để trình Uỷ ban thường vụ Quốc hội. Uỷ ban kinh tế và ngân sách của
Quốc hội tổng hợp các ý kiến của Hội đồng dân tộc và các Uỷ ban khác của Quốc hội, chủ trì có sự phối hợp của đại diện Chính phủ lập báo cáo thẩm tra để trình Uỷ ban thường vụ Quốc hội. Báo cáo thẩm tra gồm những nội dung chủ yếu sau: Những nội dung và số liệu thống nhất với báo cáo của Chính phủ; Những nội dung và số liệu đề nghị báo cáo rõ thêm, hoặc còn có ý kiến khác với báo cáo của Chính phủ; Ý kiến nhận xét về báo cáo của Chính phủ; Những kiến nghị. Trường hợp còn có ý kiến khác nhau thì Uỷ ban kinh tế và ngân sách của Quốc hội và đại diện Chính phủ thống nhất phương án để trình Uỷ ban thường vụ Quốc hội xem xét, cho ý kiến trước khi trình Quốc hội.
3. Trình và quyết định dự toán ngân sách tại Quốc hội.
Quyết định dự toán ngân sách nhà nước là công việc thuộc thẩm quyền của hệ thống cơ quan quyền lực nhà nước, bao gồm Quốc hội và hội đồng nhân dân các cấp. Theo pháp luật hiện hành, Quốc hội quyết định dự toán ngân sách nhà nước và dự án phân bổ ngân sách trung ương do Chính phủ trình còn hội đồng nhân dân các cấp quyết định dự toán ngân sách và phương án phân bổ ngân sách cấp mình, địa phương mình trên cơ sở những định hướng lớn được Quốc hội quyết định.
Xét về khía cạnh nội dung, quyết định dự toán ngân sách nhà nước chính là việc cơ quan nhà nước có thẩm quyền tiến hành xem xét, đánh giá, thẩm định và biểu quyết thông qua bản dự toán ngân sách nhà nước. Về hình thức, quyết định dự toán ngân sách là việc cơ quan có thẩm quyền ban hành nghị quyết thông qua bản dự toán ngân sách và phương án phân bổ ngân sách do Chính phủ, ủy ban nhân dân các cấp soạn thảo và trình trong kỳ họp quốc hội và kỳ họp hội đồng nhân dân. Kết quả của việc quyết định dự toán ngân sách nhà nước chính là việc tạo ra tính pháp lý cho kế hoạch tài chính năm. Đó chính là sự thừa nhận giá trị pháp lý của bản dự toán ngân sách nhà nước bằng nghị quyết của cơ quan quyền lực để trên cơ sở pháp lý đó cho phép cơ quan quản lý nhà nước thi hành trên thực tế.
Uỷ ban thường vụ Quốc hội cho ý kiến trước ngày 18 tháng 10 đối với các báo cáo của Chính phủ về dự toán ngân sách nhà nước, phương án phân bổ ngân sách trung ương theo những nội dung sau: đánh giá tình hình thực hiện ngân sách nhà nước năm hiện hành, việc thực hiện các giải pháp tài chính - ngân sách theo nghị quyết của Quốc hội, những giải pháp bổ sung để thực hiện ngân sách nhà nước năm hiện hành; mục tiêu, nhiệm vụ dự toán ngân sách nhà nước, phương án phân bổ ngân sách trung ương và các giải pháp thực hiện dự toán ngân sách nhà nước năm sau.
Căn cứ vào ý kiến của Uỷ ban thường vụ Quốc hội, đại diện Chính phủ phối hợp với Uỷ ban kinh tế và ngân sách của Quốc hội để hoàn chỉnh các báo cáo (sau khi xin ý kiến Thủ tướng Chính phủ và các Phó Thủ tướng Chính phủ) về tình hình thực hiện ngân sách nhà nước năm hiện hành, dự toán ngân sách nhà nước, tình hình thực hiện ngân sách trung ương năm hiện hành, phương án phân bổ ngân sách trung ương năm sau, báo cáo quyết toán ngân sách nhà nước để trình Quốc hội; Uỷ ban kinh tế và ngân sách của Quốc hội chủ trì có sự phối hợp với đại diện Chính phủ hoàn chỉnh báo cáo thẩm tra để trình Quốc hội. Các báo cáo của Chính phủ và báo cáo thẩm tra của Uỷ ban kinh tế và ngân sách của Quốc hội được gửi đến các đại biểu Quốc hội chậm nhất mười ngày, trước ngày khai mạc kỳ họp Quốc hội. Các báo cáo trình Quốc hội gồm có: Báo cáo đánh giá tình hình thực hiện ngân sách nhà nước năm hiện hành, Báo cáo tình hình thực hiện ngân sách trung ương năm hiện hành, phương án phân bổ ngân sách trung ương năm sau, Báo cáo quyết toán ngân sách nhà nước, Báo cáo của Kiểm toán nhà nước về kết quả kiểm toán quyết toán ngân sách nhà nước, Báo cáo thẩm tra đánh giá tình hình thực hiện ngân sách nhà nước năm hiện hành, dự toán ngân sách nhà nước năm sau, Báo cáo thẩm tra đánh giá tình hình thực hiện ngân sách trung ương năm hiện hành, phương án phân bổ ngân sách trung ương năm sau. Báo cáo thẩm tra quyết toán ngân sách nhà nước, Dự thảo các nghị quyết của Quốc hội về dự toán ngân sách nhà nước, phân bổ ngân sách trung ương, quyết toán ngân sách nhà nước.
Chính phủ trình Quốc hội quyết định dự toán ngân sách nhà nước năm sau. Trên cơ sở dự toán ngân sách nhà nước được Quốc hội quyết định, Chính phủ hoàn chỉnh phương án phân bổ ngân sách trung ương năm sau trình Quốc hội quyết định.
4. Những bất cập hiện nay và giải pháp hoàn thiện.
Trong thực tế thực hiện nhiệm vụ quyết định ngân sách Nhà nước vẫn còn nhiều khó khăn, chưa thực hiện đầy đủ thẩm quyền quyết định dự toán ngân sách nhà nước, phân bổ ngân sách Trung ương, phê chuẩn quyết toán ngân sách nhà nước. Chất lượng các quyết định chưa cao, chưa đáp ứng được đòi hỏi ngày càng cao của cử tri và nhân dân trong cả nước. Mặt khác, với những quy định hiện hành của Luật Ngân sách nhà nước thì việc quyết định ngân sách nhà nước còn một số bất cập như: nguồn thu ngân sách nhà nước chưa vững chắc, còn phụ thuộc nhiều vào hoạt động xuất nhập khẩu, nhất là xuất khẩu nguyên liệu thô (dầu thô), tỷ trọng thuế trực thu còn thấp và tăng chậm, tình trạng thất thu còn khá cao. Việc phân cấp nguồn thu giữa ngân sách Trung ương và ngân sách địa phương, giữa các cấp ngân sách còn có điểm chưa phù hợp với thực tế. Căn cứ xây dựng dự toán ngân sách nhà nước hàng năm do Chính phủ quy định còn chưa đầy đủ, chưa gắn kết chặt chẽ giữa dự toán ngân sách hàng năm với kế hoạch tài chính trung hạn và kế hoạch chi tiêu trung hạn, làm hạn chế tính dự báo, lựa chọn ưu tiên và hiệu quả phân bổ ngân sách nhà nước; căn cứ quyết định dự toán ngân sách hàng năm của cấp có thẩm quyền chưa gắn với kết quả thực hiện nhiệm vụ của đơn vị. Luật Ngân sách Nhà nước chưa quy định đầy đủ về quản lý vốn đầu tư phát triển (lập dự toán, phân bổ vốn, thanh toán và quyết toán vốn dự án đầu tư); trong tổ chức thực hiện còn tình trạng cấp trên bố vốn, cấp dưới phê duyệt dự án hay bố trí vốn cho nhiều dự án chưa đúng với quy hoạch, chưa đủ thủ tục, chưa căn cứ vào nguồn lực và còn dàn trải làm cho dự án đầu tư bị chậm triển khai, kéo dài thời gian thực hiện, giảm hiệu quả vốn đầu tư ngân sách nhà nước.
Để khắc phục những bất cập này đòi hỏi phải có sự nghiên cứu thấu đáo để xây dựng và ban hành Luật Ngân sách nhà nước mới nhằm đổi mới cả về thẩm quyền, nhận thức, nội dung, phương pháp và điều kiện để QH quyết định ngân sách nhà nước một cách thực chất và có hiệu quả hơn, bảo đảm thực quyền của QH.
Để bảo đảm cho QH thực hiện thực quyền quyết định ngân sách nhà nước, cần một số điều kiện chủ yếu sau:
Một là, cần hoàn thiện hệ thống pháp luật về ngân sách nhà nước, khắc phục được những điểm bất cập của Luật Ngân sách nhà nước hiện hành, quy định đầy đủ hơn về thẩm quyền của QH trong việc quyết định dự toán và phân bổ ngân sách, quyết định các căn cứ xây dựng phương án thu, chi ngân sách nhà nước.
Hai là, công tác chuẩn bị báo cáo về dự toán ngân sách nhà nước và phân bổ ngân sách Trung ương để trình QH phải bảo đảm đúng quy trình và thời hạn về thời gian, nội dung và hình thức theo quy định của pháp luật. Các báo cáo phải được chuẩn bị nghiêm túc, đầy đủ, toàn diện, chính xác và tin cậy với các thuyết minh, giải trình chi tiết, hợp lý, thuyết phục.
Ba là, công tác xem xét, đánh giá, thẩm tra của Ủy ban Tài chính và Ngân sách phải đúng quy trình, quy chế, phải thật sự chu đáo, tỷ mỹ, thận trọng, khách quan. Hội đồng Dân tộc và các Ủy ban khác của QH cũng phải thực hiện tốt trách nhiệm cùng tham gia thẩm tra của mình. Các ý kiến thẩm tra phải toàn diện, vừa mang tính bao quát, thể hiện tầm vĩ mô vừa sâu sắc, cụ thể. Các nhận định, đánh giá phải thể hiện đầy đủ, rõ chính kiến của cơ quan thẩm tra và của các thành viên tham dự Hội nghị thẩm tra với phân tích và lý giải sâu sắc, có căn cứ xác đáng, có lý lẽ thuyết phục. Nội dung và ý kiến thẩm tra phải giúp cho ĐBQH có cơ sở, có căn cứ để hình thành các ý kiến độc lập và bày tỏ thái độ. Đồng thời, kết quả thẩm tra cần cung cấp các thông tin đa dạng, ý kiến nhiều chiều, các nhìn nhận từ nhiều phía, các quan điểm khác nhau (dù là số ít) trong quá trình thẩm tra để QH thảo luận đưa ra quyết định.
Bốn là, việc thảo luận của các ĐBQH tại tổ và tại hội trường phải thật dân chủ, cởi mở, nghiêm túc và thẳng thắn với tinh thần trách nhiệm cao. Để có quyết định đúng và thực chất rất cần bản lĩnh và trí tuệ của đại biểu trong thảo luận và tranh luận, rất cần quan điểm rõ ràng và cách nhìn nhận toàn cục nhưng sâu sắc và cụ thể. Các quyết định của QH phải đúng luật, phù hợp thực tế và có tính khả thi cao.
Năm là, các ĐBQH phải có thời gian và có năng lực nghiên cứu các báo cáo về vấn đề tài chính, ngân sách, có được sự tham mưu, hỗ trợ có hiệu quả của các cơ quan phục vụ của QH, trực tiếp là Vụ Tài chính và Ngân sách – VPQH.
Muốn làm tốt công tác tham mưu cho Ủy ban, Vụ chuyên môn cần tập trung làm tốt các giải pháp sau đây:
Thứ nhất, nâng cao năng lực của đội ngũ chuyên viên tham mưu giúp việc cả về trí tuệ và bản lĩnh, đạo đức và chính trị. Họ phải là những người có bản lĩnh chính trị vững vàng, nắm và biết tổ chức thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng. Phải có hiểu biết chuyên môn thuộc nhiều lĩnh vực của tài chính, ngân sách, thành thạo và chuyên sâu một hoặc một số lĩnh vực cụ thể. Có năng lực nghiên cứu, phân tích tổng hợp, làm việc độc lập, có chính kiến và biết bảo vệ chính kiến. Có khả năng giao tiếp và giữ mối liên hệ với ĐBQH và các cơ quan chức năng.
Thứ hai, cần thiết lập, công khai hóa và tôn trọng quy trình công tác, quy trình nghiệp vụ, trong đó có quy trình tổ chức công việc, quy trình thẩm tra các báo cáo về dự toán ngân sách nhà nước, phân bổ ngân sách Trung ương, quyết toán ngân sách nhà nước, quy trình và mô hình giám sát thực hiện ngân sách nhà nước. Bảo đảm Vụ và từng thành viên nắm chắc toàn bộ quy trình, hiểu rõ trách nhiệm và tôn trọng, thực hiện đầy đủ quy trình đã thiết lập.
Thứ ba, có biện pháp hệ thống hóa và cập nhật chính sách, chế độ mới cũng như những thông tin cần thiết về kinh tế, tài chính, những định mức, tiêu chuẩn làm căn cứ cho việc thẩm tra và quyết định những vấn đề tài chính, ngân sách. Tài chính, ngân sách luôn là những vấn đề nhạy cảm, có phạm vi tác động rộng và chịu sự chi phối cũng như có mối quan hệ chặt chẽ với nhiều chủ trương, chính sách và lợi ích của các chủ thể tham gia quyết định. Cơ quan tham mưu cần chủ động xây dựng hệ thống dữ liệu và thiết lập kênh thông tin trong và ngoài QH. QH và ĐBQH hoạt động theo nhiệm kỳ, trong khi đó việc đánh giá các báo cáo về ngân sách nhà nước là một quá trình liên tục có hệ thống, không đứt đoạn. Vì vậy, rất cần thiết phải có hệ thống thông tin tư liệu cập nhật liên tục, có tính lịch sử do cơ quan tham mưu giúp việc thiết lập và tích lũy. Hơn nữa, phải có sự cập nhật không chỉ những thông tin về kinh tế, tài chính, ngân sách mà còn cần phải nắm bắt một cách có hệ thống các chính sách, chế độ đã, đang và sẽ có hiệu lực phục vụ cho việc thẩm tra, đánh giá và quyết định các vấn đề tổng thể cũng như từng nội dung về tài chính, ngân sách.
Thứ tư, nâng cao năng lực, điều kiện vật chất cần thiết cho cơ quan tham mưu, phục vụ các Ủy ban và Hội đồng Dân tộc của QH. Việc tham mưu, hỗ trợ các Ủy ban và Hội đồng Dân tộc thẩm tra, đánh giá về tài chính, ngân sách nhà nước là vô cùng quan trọng, là căn cứ để UBTVQH xem xét, cho ý kiến và trình QH xem xét, quyết định. Do vậy, việc tăng cường cho các cơ quan tham mưu, giúp việc không chỉ về phương tiện làm việc, nhân lực và hệ thống thông tin dữ liệu mà quan trọng hơn là về trí tuệ, tri thức, phương pháp tư duy cũng như sự phối hợp trong công việc, trong quy trình xem xét, thẩm tra. Cần đề cao trách nhiệm và bảo đảm quyền hạn của từng đơn vị, từng cán bộ, chuyên viên trong nhiệm vụ quan trọng này.
Để hoàn thiện quy trình quyết định ngân sách của QH đòi hỏi phải thực hiện nhiều biện pháp, giải pháp, trong đó có hoàn thiện hệ thống pháp luật về ngân sách. Trước hết là hoàn thiện Luật Ngân sách Nhà nước hiện hành theo hướng làm rõ chức năng, nhiệm vụ của từng cơ quan chức năng của Chính phủ và QH; các biện pháp bắt buộc các cơ quan liên quan phải tuân thủ nghiêm túc quy định về lịch biểu thời gian trong việc xây dựng dự toán và phân bổ ngân sách; các biện pháp nâng cao năng lực chuyên môn của các ĐBQH, nhất là các ĐBQH là thành viên của Ủy ban Tài chính và Ngân sách, cũng như các cơ quan chuyên môn tham mưu, giúp việc cho ĐBQH, các cơ quan của QH.
KẾT LUẬN
Với những quy định của pháp luật như vậy, trong những năm qua, QH đã ngày càng chú trọng và chủ động hơn trong việc xem xét, quyết định ngân sách nhà nước nói riêng và những vấn đề tài chính – ngân sách nói chung. Qua đó đã góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động của QH, góp phần tích cực vào việc nâng cao hiệu quả và chất lượng tăng trưởng kinh tế, tăng tiềm lực và lành mạnh hóa nền tài chính quốc gia cũng như ngân sách nhà nước; tăng cường sự phối hợp giữa các cơ quan của QH với các cơ quan của Chính phủ trong việc thảo luận, tìm biện pháp giải quyết các vấn đề khó khăn về tài chính và ngân sách nhà nước, góp phần nâng cao tính thực quyền của QH và ĐBQH đối với hoạt động tài chính – ngân sách của đất nước.
No comments:
Post a Comment