Khôi phục quan hệ hôn nhân khi một bên vợ hoặc chồng bị tuyên bố chết mà trở về

Có rất nhiều vấn đề liên quan đến việc khôi phục quan hệ hôn nhân cần được đặt ra khi một bên vợ hoặc chồng bị tuyên bố chết mà trở về. Hai trường hợp được đặt ra ở đây là: trường hợp 1 - vợ hoặc chồng của người bị tuyên bố chết chưa kết hôn với người khác và trường hợp 2 là họ đã kết hôn với người khác rồi.

Với trường hợp thứ nhất, nếu vợ hoặc chồng của họ chưa kết hôn với người khác thì quan hệ vợ chồng của họ có đương nhiên tái lập không? Không những vậy, quan hệ vợ chồng sẽ tái lập từ thời điểm họ trở về hay từ thời điểm quyết định tuyên bố chết bị hủy bỏ? Khi tái lập quan hệ hôn nhân họ có phải thực hiện lại việc đăng ký kết hôn không hay vẫn thừa nhận và duy trì bản đăng ký kết hôn trước đó. Có quan điểm cho rằng kể từ khi quyết định của tòa án tuyên bố một người là đã chết có hiệu lực pháp luật thì quan hệ hôn nhân của họ đương nhiên chấm dứt nên khi họ trở về muốn tiếp tục có quan hệ hôn nhân với vợ hoặc chồng cũ thì dứt khoát phải thực hiện lại thủ tục đăng ký kết hôn.

Có thể nói, pháp luật chỉ chặt chẽ khi các nhà làm luật đã dự liệu được các tình huống có thể xảy ra. Vì vậy, nếu người bị tòa án tuyên bố là đã chết trở về thì khi giải quyết hậu quả pháp lý cần phải chú trọng đến tính thực tế của vụ việc trong một số trường hợp sau đây:

- Trong trường hợp người vợ hoặc người chồng của người bị tuyên bố là đã chết đã kết hôn với người khác thì việc kết hôn đó vẫn có hiệu lực. Nếu người vợ hoặc chồng chưa kết hôn với người khác và khi người bị tuyên bố là đã chết trở về mà tình cảm giữa họ vẫn còn, muốn tiếp tục hôn nhân thì khi ra quyết định hủy quyết định tuyên bố chết, tòa án nên công nhận việc tái tục cuộc hôn nhân của họ.

Nếu người vợ hay chồng chưa kết hôn với người khác nhưng khi người bị tuyên bố là đã chết trở về mà tình cảm giữa họ đã rạn nứt, không muốn chung sống với nhau nữa thì khi ra quyết định hủy quyết định tuyên bố chết, tòa án không công nhận tái tục hôn nhân. Quan hệ hôn nhân giã họ vẫn coi như đã chấm dứt từ trước. Vì vậy, mỗi người trong số họ đều có quyền kết hôn với người khác.

Theo khoản 2 điều 83 Bộ luật dân sự 2005 quy định về việc huỷ bỏ quyết định tuyên bố một người là đã chết, như sau:

"2. Quan hệ nhân thân của người bị tuyên bố là đã chết được khôi phục khi Toà án ra quyết định huỷ bỏ quyết định tuyên bố người đó là đã chết, trừ các trường hợp sau đây:

a) Vợ hoặc chồng của người bị tuyên bố là đã chết đã được Toà án cho ly hôn theo quy định tại khoản 2 Điều 78 của Bộ luật này thì quyết định cho ly hôn vẫn có hiệu lực pháp luật;

b) Vợ hoặc chồng của người bị tuyên bố là đã chết đã kết hôn với người khác thì việc kết hôn đó vẫn có hiệu lực pháp luật."

Như vậy, quan hệ nhân thân của người bị tuyên bố là đã chết được khôi phục khi Tòa án ra quyết định hủy bỏ quyết định tuyên bố người đó là đã chết, trừ các trường hợp sau đây: Vợ hoặc chồng của người bị tuyên bố là đã chết đã được Tòa án cho ly hôn thì quyết định cho ly hôn vẫn có hiệu lực pháp luật; Vợ hoặc chồng của người bị tuyên bố là đã chết đã kết hôn với người khác thì việc kết hôn đó vẫn có hiệu lực pháp luật.

Đồng thời, về quan hệ hôn nhân, theo quy định tại Điều 26 Luật hôn nhân và gia đình 2000 có quy định: “Khi Toà án ra quyết định huỷ bỏ tuyên bố một người là đã chết theo quy định tại Điều 93 của Bộ luật dân sự mà vợ hoặc chồng của người đó chưa kết hôn với người khác thì quan hệ hôn nhân đương nhiên được khôi phục; trong trường hợp vợ hoặc chồng của người đó đã kết hôn với người khác thì quan hệ hôn nhân được xác lập sau có hiệu lực pháp luật”.

Như vậy trường hợp khi tòa tuyên bố đã chết thì theo quy định của pháp luật quan hệ hôn nhân bị chấm dứt, theo đó vợ hoặc chồng của người bị tuyên bố chết có thể đi lấy chồng hoặc vợ khác. Khi người bị tuyên bố chết quay trở về thì vợ hay chồng đã kết hôn với người khác dó đó, quan hệ hôn nhân giữa họ và bạn đời không được khôi phục mà quan hệ hôn nhân giữa vợ hoặc chồng của họ với người chồng hoặc vợ hiện tại mới được công nhận