Lời mở đầu
Như chúng ta đã biết, tạm giữ là một trong những biện pháp ngăn chặn được sử dụng trong tố tụng hình sự. Đây được coi là biện pháp ngăn chặn nghiêm khắc trong số các biện pháp ngăn chặn khác được quy định trong Bộ luật tố tụng hình sự. Bởi nếu việc áp dụng nghiêm chỉnh, đúng và chính xác những quy định của pháp luật về biện pháp tạm giữ thì sẽ góp phần rất quan trọng cho việc thực hiện được tốt các trình tự tố tụng hình sự. Phát hiện và tìm ra được bằng chứng, chứng cứ phạm pháp để xử lý kịp thời và công minh đối với kẻ có tội, không làm oan người vô tội, đồng thời đây cũng là biện pháp ngăn chặn kịp thời hữu hiệu nhất đối với những người chuẩn bị phạm tội hoặc những người phạm tội thì sẽ không tiếp tục phạm tội hoặc phạm tội mới.
Do đó, việc sử dụng biện pháp ngăn chặn tạm giữ trong quá trình tố tụng hình sự như thế nào cho hợp lý và đúng thủ tục pháp luật quy định là điều rất cần thiết. Bởi thế cho nên, em đã chọn đề tài “Tạm giữ trong tố tụng hình sự”. Vậy để biết biện pháp ngăn chặn tạm giữ trong tố tụng hình sự như thế nào và việc áp dụng thực tế ra sao chúng ta đi vào tìm hiểu đề tài.
Nội dung chính
I. Khái quát chung về biện pháp ngăn chặn tạm giữ
1. Khái niệm chung về biện pháp ngăn chặn tạm giữ
Do xuất phát từ đối tượng điều chỉnh của Luật Tố tụng hình sự (TTHS) đó là những quan hệ xã hội luôn có một bên là các cơ quan Nhà nước có trách nhiệm và quyền hạn giải quyết các vụ án hình sự. Bởi tội phạm là hành vi nguy hiểm không chỉ cho riêng một cá nhân nào mà hành vi nguy hiểm cho xã hội, nguy hiểm cho lợi ích chung của cộng đồng, do vậy trong tố tụng hình sự các cơ quan có thẩm quyền có quyền áp dụng các biện pháp cưỡng chế để tác động tới đối tựợng. Đặc điểm chung của các biện pháp cưỡng chế là sự tác động một chiều không phụ thuộc vào ý trí của bên bị tác động mà xuất phát từ những căn cứ điều kiện do pháp luật quy định. Và tùy thuộc vào mục đích áp dụng, đối tượng áp dụng hoặc những tiêu chuẩn khác mà các nhà làm luật phân chia các biện pháp cưỡng chế thành những nhóm khác nhau và trong mỗi nhóm lại có những biện pháp khác nhau, với những trình tự thủ tục khác nhau, bao gồm 2 nhóm chính: Nhóm các biện pháp
ngăn chặn và nhóm các biện pháp điều tra. Và theo Điều 79 BLTTHS 2003 của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thì nhóm các biện pháp ngăn chặn bao gồm các biện pháp sau: Bắt (bao gồm bắt người trong trường hợp khẩn cấp, bắt người trong trường hợp phạm tội quả tang, bắt người bị truy nã và bắt bị can bị cáo để tạm giam), tạm giữ, tạm giam, cấm đi khỏi nơi cư trú, bảo lĩnh đặt tiền hoặc tài sản để bảo đảm. Như vậy, tạm giữ là một trong những biện pháp ngăn chặn được quy định trong BLTTHS hiện hành.
Và theo quy định tại Điều 86 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 thì: “ Tạm giữ là biện pháp ngăn chặn trong tố tụng hình sự do cơ quan và những người có thẩm quyền áp dụng đối với người bị bắt trong trường hợp khẩn cấp, phạm tội quả tang, người phạm tội tự thú, đầu thú hoặc đối với người bị bắt theo lệnh truy nã.(3)
2. Mục đích tạm giữ
Mục đích của biện pháp ngăn chặn tạm giữ là nhằm ngăn chặn hành vi phạm tội hoặc hành vi cản trở việc điều tra khám phá tội phạm của người bị nghi là thực hiện hành vi phạm tội, tạo điều kiện cho cơ quan có thẩm quyền đủ thời gian để xác định tính chất, mức độ của hành vi; nhân thân của người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội để từ đó có thể quyết định khởi tố vụ án hình sự, khởi tố bị can hoặc không khởi tố vụ án hình sự, khởi tố bị can hoặc các quyết định pháp lý cần thiết khác như: tạm giam, áp dụng các biện pháp ngăn chặn khác hay trả tự do cho người bị bắt… Chẳng hạn như, mục đích của tạm giữ đối với người bị bắt trong trường hợp khẩn cấp, phạm tội quả tang, người phạm tội tự thú, đầu thú là để ngăn chặn hành vi phạm tội, hành vi trốn tránh pháp luật, cản trở hoạt động điều tra của người phạm tội, tạo điều kiện cho Cơ quan điều tra thu thập chứng cứ tài liệu, bước đầu xác định tính chất hành vi của người bị tạm giữ. Còn tạm giữ đối với người bị bắt theo lệnh truy nã để có thời gian cho cơ quan đã ra quyết định truy nã đến nhận người bị bắt. (1)
3. Đối tượng tạm giữ
Tạm giữ là biện pháp ngăn chặn cần thiết có tác dụng ngăn chặn kịp thời hành động phạm tội; đồng thời giữ kẻ bị tình nghi phạm tội lại để xem xét xử lý. Trước đây, tạm giữ cũng được coi là biện pháp cưỡng chế nhà nước và được quy định tại Sắc luật số 103 – SL/005 ngày 20-5-1957 về bảo đảm quyền tự do thân thể và quyền bất khả xâm phạm đối với nhà ở, đồ vật, thư tín của nhân
dân.
Trong BLTTHS năm 2003, tạm giữ là biện pháp ngăn chặn có thể được áp dụng đối với những người bị bắt trong trường hợp khẩn cấp, phạm tội quả tang, người phạm tội tự thú, đầu thú hoặc đối với người bị bắt theo quyết định truy nã nhằm ngăn chặn tội phạm, ngăn chặn người bị bắt trốn tránh việc điều tra; xác minh tội phạm và để quyết định việc truy cứu trách nhiệm hình sự (khởi tố bị can) đối với họ. Do đó, so với quy định tại Điều 68 BLTTHS năm 1988, thì đối tượng có thể bị tạm giữ được quy định tại Điều 86 BLTTHS năm 2003 rộng hơn và bao gồm: người bị bắt trong trường hợp khẩn cấp; người bị bắt trong trường hợp phạm tội quả tang; người phạm tội tự thú, đầu
thú hoặc người bị bắt theo quyết định truy nã.
Nhưng sau khi bị bắt trong các trường hợp nêu trên, người bị bắt chưa chắc đã bị tạm giữ ví dụ như trong trường hợp người bị bắt phạm tội quả tang nhưng sự việc phạm tội nhỏ, tính chất ít nghiêm trọng, người bị bắt có nơi cư trú rõ ràng và không có hành động, biểu hiện sẽ cản trở việc điều tra thì không cần phải tạm giữ. Còn đối với bắt người trong trường hợp khẩn cấp thường phải tạm giữ vì trong hầu hết các trường hợp khi quyết định bắt khẩn cấp, Cơ quan điều tra đã xác định cần phải ngăn chặn việc người đó trốn hoặc cản trở điều tra. Hoặc đối với người bị bắt theo lệnh truy nã việc tạm giữ chỉ đặt ra khi xét thấy cơ quan đã ra lệnh truy nã không thể đến ngay để nhận người bị bắt. Bởi theo Khoản 1 Điều 83 BLTTHS năm 2003 thì: “Sau khi bắt hoặc nhận người bị bắt trong trường hợp khẩn cấp, hoặc phạm tội quả tang, Cơ quan điều tra phải lấy lời khai ngay và trong thời hạn 24 giờ phải ra quyết định tạm giữ hoặc trả tự do cho người bị bắt”. Qua đó ta có thể thấy rằng, biện pháp tạm giữ là một biện pháp ngăn chặn độc lập, việc quy áp dụng biện pháp này phải có những căn cứ nhất định chứ không phụ thuộc vào biện pháp bắt, hay nói cách khác,
biện pháp tạm giữ không phải là biện pháp ngăn chặn bắt buộc phải áp dụng sau khi bắt người.
Vấn đề đặt ra là khi nào cơ quan có thẩm quyền có thể ra quyết định tạm giữ? Còn khi nào không cần thiết tạm giữ? Do đó chúng ta cần quán triệt được mục đích của việc tạm giữ trong TTHS. Mặc dù trong BLTTHS không quy định rõ mục đích của việc tạm giữ nhưng qua các điều luật về tạm giữ thì chúng thấy việc tạm giữ người bị bắt trong trường hợp khẩn cấp hoặc phạm tội quả tang, người tự thú, đầu thú là nhằm có điều kiện để tiếp tục xác minh thêm về hành vi phạm tội của người bị bắt, người ra tự thú, đầu thú để làm rõ thêm căn cứ của việc khởi tố vụ án cũng như khởi tố bị can đối với người họ. Tinh thần này cũng đã được thể hiện qua các quy phạm tại các Điều như Điều 83 Điều 87 của BLTTHS. Khoản 3 Điều 87 quy định: “ Trong khi tạm giữ, nếu không đủ căn cứ khởi tố bị can thì phải trả tự do cho người bị tạm giữ”. Như vậy sau khi bị bắt trong trường hợp khẩn cấp hoặc phạm tội quả tang , hoặc khi người phạm tội ra đầu thú, tự thú thì họ có thể không bị tạm giữ trong các trường hợp sau đây:
- Các cơ quan có thẩm quyền xác đinh được ngay việc bắt khẩn cấp hoặc bắt quả tang đối với họ là không có căn cứ.
- Ngay sau khi bắt người khẩn cấp hoặc bắt người phạm tội quả tang, ngay sau khi có người ra tự thú, đầu thú các cơ quan có thẩm quyền đã xác định được đầy đủ căn cứ để có thể khởi tố vụ án hoặc khởi tố bị can đối với người bị bắt, người tự thú, đầu thú nên đã ra các quyết định khởi tố cần thiết và cũng đã xác định được ngay căn cứ để có thể tạm giam đối với họ nên đã gia lệnh tạm giam đối với bị can mà không cần tạm giữ. Hoặc ngay sau khi bắt khẩn cấp hoặc phạm tội quả tang, ngay sau khi có người ra tự thú, đầu thú đã xác định đầy đủ căn cứ để khởi tố vụ án và khởi tố bị can nên cơ quan có thẩm quyền không ra quyết định tạm giữ, rồi sau khi đã ra quyết định khởi tố cần thiết nhưng xét thấy không cần thiết phải tạm giam bị can nên cơ quan có thẩm quyền để cho bị can được tại ngoại mà không cần thiết phải tạm giam bị can.
Ngoài các trường hợp nêu trên, nếu sau khi bắt khẩn cấp hoặc bắt quả tang, các cơ quan có thẩm quyền bắt đã gửi lệnh bắt cho Viện kiểm sát để Viện kiểm sát kiểm sát việc bắt và Viện kiểm sát đã không phê chuẩn việc đó thì cũng không được ra quyết định tạm giữ đối với người bị bắt. Một vấn đề đặt ra về đối tượng có thể bị áp dụng biện pháp tạm giữ, đó là những trường hợp một người đang bị truy nã, bị bắt lại nhưng địa điểm bắt ở xa nơi cơ quan tiến hành tố tụng có thẩm quyền giải quyết vụ này. Trong thời gian báo cho cơ quan có thẩm quyền đến để nhận lại bi can, bị cáo mà họ truy nã thì cơ quan đã bắt được bị can, bị cáo có quyền ra quyết định tạm giữ, tạm giam hay không? Về nguyên tắc thì không một ai có thể bị bắt, giữ mà không có quyết định các cơ quan có thẩm quyền. Để giải quyết vấn đề nêu trên, tại Thông tư số 03 ngày 7/11/1995 giữa Tòa án nhân dân tối cao – Viện kiểm sát nhân dân tối cao – Bộ Nội vụ (nay là Bộ Công an) đã có điều chỉnh.
Và theo tinh thần của Thông tư 03 thì việc tạm giữ có thể áp dụng đối với người bị bắt truy nã, tức là có thể áp dụng đối với bị can, bị cáo, người bị thi hành án mà trốn tránh, nói cách khác, đối tượng có thể áp dụng biện pháp tạm giữ không chỉ là những người bị bắt trong trường hợp khẩn cấp hoặc phạm tội quả tang mà có thể áp dụng cả đối với người bị bắt theo lệnh truy nã. Tất nhiên trong trường hợp này thì mục đích của biện pháp tạm giữ là nhằm tạo điều kiện về thời gian để cơ quan nơi đã ra lệnh truy nã đến nhận lại người bị bắt theo lệnh hoặc theo yêu cầu truy nã của họ. Rõ ràng việc tạm giữ người trong trường hợp này là cần thiết và vấn đề này đã được bổ sung vào trong quy định của BLTTHS 2003. (5)
So với tạm giữ người theo thủ tục hành chính thì tạm giữ người theo thủ tục tố tụng hình sự có những điểm khác sau đây:
Một là, đối tượng có thể bị tạm giữ theo thủ tục tố tụng hình sự là những người bị bắt trong trường hợp khẩn cấp, phạm tội quả tang, người phạm tội tự thú, đầu thú hoặc đối với người bị bắt theo quyết định truy nã. Còn đối tượng bị áp dụng biện pháp tạm giữ theo thủ tục hành chính là những người thực hiện hành vi vi phạm pháp luật hành chính. Đó là các hành vi gây rối trật tự công cộng, gây thương tích cho người khác hoặc những hành vi vi phạm hành chính khác mà không phải là tội phạm và theo quy định của pháp luật phải bị xử phạt hành chính.
Hai là, mục đích áp dụng biện pháp tạm giữ theo thủ tục tố tụng hình sự là để xác định căn cứ khởi tố bị can đối với người bị bắt hoặc giao người đang bị truy nã bị bắt cho cơ quan đã ra lệnh truy nã. Còn mục đích tạm giữ người theo thủ tục hành chính là ngăn chặn, đình chỉ ngay những hành vi gây rối trật tự công cộng, gây thương tích cho người khác hoặc để thu thập, xác minh những tình tiết quan trọng làm căn cứ để ra quyết định xử lý vi phạm hành chính.
Ba là, những người có thẩm quyền ra lệnh tạm giam cũng có thẩm quyền ra lệnh tạm giữ. Ngoài Thủ trưởng Cơ quan điều tra cấp huyện, người chỉ huy tàu bay, tàu biển thì còn nhiều người có thẩm quyền tạm giữ người theo thủ tục tố tụng hành chính. Như vậy, thẩm quyền tạm giữ người theo thủ tục tố tụng hình sự hạn chế hơn thẩm quyền tạm giữ người theo thủ tục hành chính.
Bốn là, về thủ tục thì cả tạm giữ theo thủ tục tố tụng hình sự và tạm giữ người theo thủ tục hành chính đều phải có quyết định tạm giữ của người có thẩm quyền. Nhưng sau khi ra quyết định tạm giữ theo thủ tục tố tụng hình sự, thì người có thẩm quyền phải gửi cho Viện kiểm sát cùng cấp trong thời hạn 12 giờ, kể từ khi ra quyết định tạm giữ. Còn quyết định tạm giữ người theo thủ tục hành chính không phải gửi cho Viện kiểm sát cùng cấp.
Người bị tạm giữ theo thủ tục tố tụng hình sự bị tạm giữ ở Nhà tạm giữ, hoặc buồng tạm giữ của Trại tạm giam. Còn người bị tạm giữ theo thủ tục hành chính không bị giữ ở Nhà tạm giữ, hoặc buồng tạm giữ của Trại tạm giam.
Năm là, thời hạn tạm giữ theo thủ tục tố tụng hình sự là ba ngày và có thể gia hạn hai lần mỗi lần không quá ba ngày. Còn thời hạn tạm giữ theo thủ tục hành chính là 12 giờ và có thể kéo dài đến 24 giờ, đối với người vi phạm quy chế biên giới hoặc vi phạm hành chính ở vùng rừng núi xa xôi, hẻo lánh, hải đảo thì thời hạn tạm giữ có thể kéo dài hơn nhưng không được quá 48 giờ, kể từ thời điểm bắt đầu giữ người vi phạm.
Việc kéo dài, gia thời hạn tạm giữ theo thủ tục hành chính không cần phải có sự phê chuẩn của Viện kiểm sát cùng cấp trước khi thi hành.
Thời hạn tạm giữ theo thủ tục tố tụng hình sự được trừ vào thời hạn tạm giam, cứ một ngày tạm giữ được tính bằng một ngày tạm giam. Nếu sau đó người đã bị tạm giữ bị kết án và phạt tù có thời hạn, thì thời hạn tạm giữ, tạm giam được trừ vào thời hạn chấp hành hình phạt tù, cứ một ngày tạm giữ, tạm giam bằng một ngày tù (Điều 33 BLHS năm 1999). Còn thời hạn tạm giữ theo thủ tục hành chính không được trừ vào thời hạn tạm giam và do vậy cũng không được trừ vào thời hạn chấp hành hình phạt. (4)
II. Thực trạng về tạm giữ
1. Thực trạng áp dụng các quy định về tạm giữ vào thực tiễn trong thời gian qua.
Để đánh giá thực trạng việc áp dụng các quy định của pháp luật về tạm giữ trong TTHS, dựa vào những số liệu trên của VKSNDTC trong báo cáo kết quả tạm giữ, tạm giam và xử lý tại các nhà tạm giữ, trại tạm giam trong toàn quốc ngày 30/9/2002, thông qua kết quả thực hiện chuyên đề kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc bắt, tạm giữ, tạm giam nhằm thực hiện Chỉ thị số 53/CT ngày 21/3/2000 của Thường vụ Bộ Chính trị Trung ương Đảng và Thông báo số 14 của Chủ tịch nước Trần Đức Lương về việc mở đợt công tác bắt, tạm giữ, tạm giam ở các nơi giam giữ. Các số liệu thống kê cho thấy:
Về chất lượng việc bắt, tạm giữ được khởi tố hình sự đạt tỷ lệ cao hơn so với những năm trước đây. Việc giải quyết những trường hợp bị tạm giữ nhanh, đúng hạn luật định. Việc chấp hành thủ tục tố tụng trong việc tạm giữ được chú trọng hơn trước. Việc chuyển lệnh tạm giữ của cơ quan điều tra cho VKSND các cấp đã được thực hiện tốt hơn trước. Hầu hết các VKS cấp Tỉnh đã thực hiện nghiêm túc việc phê chuẩn việc bắt khẩn cấp, chất lượng phê chuẩn được nâng lên hầu hết việc phê chuẩn đều đúng pháp luật. Nguyên nhân cơ bản của những tiến bộ nói trên là do từ sau khi có Chỉ thị 53 của Thường vụ Bộ Chính trị về đường lối bắt, giữ và trách nhiệm của của các cơ quan tiến hành tố tụng nên ý thức trách nhiệm của người tiến hành tố tụng được nâng cao hơn. Các cơ quan Công an, VKS có sự chỉ đạo sát sao hơn nên kịp thời khắc phục ngay những vi phạm pháp luật trong hoạt động bắt và tạm giữ. Tuy nhiên, hoạt động tạm giữ vẫn còn có những vi phạm pháp luật. Việc tạm giữ không đúng quy định của pháp luật vẫn xảy ra; việc tạm giữ hình sự nhưng sau đó phải trả tự do vì không có căn cứ chứng minh tội phạm hoặc phải chuyển xử lý hành chính còn chiếm tỷ lệ cao ở một số nơi. Có nơi vì muốn có tỷ lệ khởi tố trong tạm giữ hình sự cao hơn nên đã lạm dụng việc bắt và tạm giữ hành chính. Các đối tượng phạm tội lẽ ra phải bắt và tạm giữ theo VKS nhưng cơ quan điều tra đã ra lệnh tạm giữ hành chính 24 giờ rồi sau đó phân loại xử lý hành chính để lọt tội phạm, hoặc tiếp tục ra lệnh tạm giữ TTHS. Cách xử lý như vậy là trái với quy định của pháp luật TTHS. Ngoài ra, còn nhiều trường hợp cơ quan điều tra bắt khẩn cấp nhưng sau đó không kịp gửi văn bản thông báo cho VKS để VKS phê chuẩn và vẫn ra lệnh tạm giữ, hoặc sau khi ra lệnh tạm giữ nhưng không gửi hoặc gửi lệnh tạm giữ cho VKS chậm so với quy định của pháp luật. Có trường hợp cơ quan điều tra bắt khẩn cấp và ra lệnh tạm giữ, sau đó cần ra hạn tạm giữ mới chuyển lệnh bắt khẩn cấp và lệnh tạm giữ cho VKS để đồng thời xin phê chuẩn việc bắt khẩn cấp và lệnh tạm giữ cho VKS để đồng thời xin phê chuẩn việc bắt khẩn cấp và phê chuẩn lệnh gia hạn tạm giữ. Một số nơi tạm giữ đối tượng có địa chỉ ở địa phương khác đã không quyết định khởi tố hình sự lại chuyển cho địa phương nơi cư trú của người bị tạm giữ để khởi tố là trái quy định của Điều 87 BLTTHS năm 2003.(5)
2. Những vướng mắc trong việc áp dụng biện pháp ngăn chặn tạm giữ
2.1. Vướng mắc về thẩm quyền ra quyết định tạm giữ
Để đảm bảo cho yêu cầu kịp thời đấu tranh chống tội phạm trên các vùng biển của đất nước, lực lượng Cảnh sát biển đã được thành lập và lực lượng này cũng cần phải có thẩm quyền bắt người trong trường hợp khẩn cấp và thẩm quyền tạm giữ. Tuy nhiên, Điều 81 BLTTHS năm 2003 lại không quy định thẩm quyền ra lệnh bắt khẩn cấp cho lực lượng này, thế nhưng Khoản 2, Điều 86 BLTTHS lại quy định cho lực lượng này có thẩm quyền ra quyết định tạm giữ.
Mặt khác, theo quy định của pháp luật TTHS hiện hành thì các cơ quan Hải quan, cơ quan Kiểm lâm được tham gia vào một số hoạt động TTHS như khởi tố vụ án, tiến hành những hoạt động điều tra ban đầu như: “…ra quyết định khởi tố vụ án, lấy lời khai… Xét cần ngăn chặn ngay người có hành vi phạm tội chạy trốn thì tạm giữ ngay người đó và xin lệnh tạm giữ của cơ quan có thẩm quyền…”…Tuy nhiên, cũng chưa có quy định chính thức nào trong BLTTHS cho phép cơ quan Hải quan, Kiểm lâm có quyền bắt khẩn cấp hoặc tạm giữ và như vậy thì người đã thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội vẫn được tự do, tẩu tán tang tài vật, trốn tránh pháp luật…
2.2. Vướng mắc trong việc phân loại để tạm giữ sau khi bắt khẩn cấp hoặc quả tang.
Bởi sau khi nhận người bị bắt, với thời hạn quy định ở Khoản 1 Điều 83 thì Cơ quan điều tra chưa có đủ thời gian xác minh các căn cứ để tạm giữ hay trả tự do hay xử lý hành chính.
Ví dụ như: trong quá trình giải quyết các vụ án về ma túy, theo Điều 199 Bộ luật Hình sự năm 1999, thì chỉ người nào sử dụng trái phép chất ma túy mà đã được giáo dục nhiều lần và đã bị xử lý hành chính bằng biện pháp đưa vào cơ sở chữa bệnh bắt buộc mà còn tiếp tục sử dụng trái phép thì mới đủ dấu hiệu cấu thành tội phạm “sử dụng trái phép chất ma túy”, nhưng sau khi nhận người bị bắt, Cơ quan điều tra cũng chưa đủ căn cứ để phân loại những người bị bắt để xem ai là người sẽ bị xử lý hình sự, ai là người chỉ bị xử lý hành chính. Như vậy, vấn đề đặt ra là: cần nhận thức đúng về các trường hợp đã tạm giữ nhưng không xử lý về hình sự, nhất là trong trường hợp tạm giữ người bị bắt quả tang.
2.3. Vướng mắc về thời hạn tạm giữ
Thứ nhất, theo quy định tại Khoản 1 Điều 87 BLTTHS năm 2003 thì thời điểm bắt đầu của thời hạn tạm giữ là thời điểm Cơ quan điều tra nhận người bị bắt là chưa dự tính hết các trường hợp có thể xảy ra trong thực tiễn. Ví dụ như những người bị bắt trên tàu bay, tàu biển khi tàu bay, tàu biển đã rời khỏi sân bay, bến cảng Việt Nam hoặc những người bị bắt ở biên giới, hải đảo. Những người bị bắt trong trường hợp này có thể một thời gian khá lâu sau khi bị bắt mới giải đến cho Cơ quan điều tra, vậy khoảng thời gian đó họ sẽ bị áp dụng BPNC nào? Bắt hay tạm giữ? Bắt thì không phải vì biện pháp bắt kết thúc ngay sau khi họ thực hiện hành vi phạm tội bị bắt, mà tạm giữ cũng không đúng vì sau khi bị bắt Cơ quan điều tra chưa nhận được người này.
Một vấn đề bất cập nữa là việc tạm giữ người bị bắt có thể kéo dài quá 9 ngày đêm nhưng cơ quan ra lệnh truy nã vẫn chưa đến nhận người bị bắt thì cần phải giải quyết thế nào? Nếu cứ giữ thì vi phạm pháp luật còn nếu không giữ thì lại để lọt tội phạm. Mặc dù, Thông tư liên ngành số 03/TTLT ngày 7/01/1995 của TANDTC-VKSNDTC và Bộ Nội vụ (nay là Bộ Công an) đã hướng dẫn thực hiện một số quy định về truy nã bị can, bị cáo trong giai đoạn truy tố và xét xử nhưng thực tiễn áp dụng cho thấy, các quy định đó còn rất nhiều hạn chế và vướng mắc. Ví dụ như: nhanh nhất cũng phải 24 giờ thì mới có lệnh tạm giam của Viện kiểm sát đã yêu cầu truy nã gửi đến, như vậy thì thời hạn tạm giữ có được Viện kiểm sát dự tính trước để ghi sẵn trong lệnh tạm giam không? Trong một thời gian ngắn sao lại có cả lệnh tạm giữ và lệnh tạm giam? Bao nhiêu lâu sau thì Viện kiểm sát đã yêu cầu truy nã đến nhận người người bị bắt? Thời gian từ khi gửi thông báo cho Viện kiểm sát đã yêu cầu truy nã đến khi nhận được lệnh tạm giam hoặc bàn giao người bị bắt cho cơ quan ra lệnh truy nã phải kéo dài nhiều ngày, nếu quá cả thời hạn tạm giữ thì phải giải quyết như thế nào?
Thứ hai, ta thấy trong thực tế khi áp dụng các quy định về thời hạn tố tụng nói chung và tạm giữ nói riêng thì đã nảy sinh một vấn đề cách tính thời hạn tạm giữ như thế nào khi mà ngày kết thúc thời hạn lại là ngày nghỉ lao động hoặc ngày lễ? Theo quy định tại Điều 96 BLTTHS năm 2003 thì: “Thời hạn mà Bộ luật này quy định tính theo giờ, ngày và tháng”; “Khi tính thời hạn theo ngày thì thời hạn sẽ hết vào 24 giờ ngày cuối cùng của thời hạn”; nếu thời hạn hết vào ngày nghỉ thì ngày làm việc đầu tiên tiếp theo được tính là ngày cuối cùng của thời hạn”. Còn theo Quyết định số 188/1999/QĐ-TTg ngày 17-9-1999 của Thủ tướng Chính phủ về thực hiện chế độ tuần làm việc 40 giờ thì kể từ ngày 2-10-1999 sẽ thực hiện chế độ tuần làm việc 40 giờ trong 5 ngày, nghỉ ngày thứ bẩy và chủ nhật đối với tất cán bộ, công chức và người lao động trong các cơ quan, đơn vị hành chính sự nghiệp, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội, do đó khi ngày cuối cùng của thời hạn là ngày thứ bẩy, ngày chủ nhật hoặc ngày lễ thì thời hạn kết thúc tại thời điểm kết thúc ngày làm việc đầu tiên tiếp theo ngày nghỉ đó. Thời điểm kết thúc ngày cuối cùng của thời hạn là vào đúng 24 giờ của ngày đó.
Bởi như chúng ta đã biết, thời hạn tạm giữ được tính theo ngày. Mặc dù cơ quan tiến hành tố tụng đã có quy định phân công lãnh đạo trực đơn vị để kịp thời giải quyết những vấn đề phát sinh, nhưng có thể nói cách tính thời hạn trong tố tụng nói chung và trong tạm giữ nói riêng có liên quan đến nhiều cơ quan khác nhau: Cơ quan ra lệnh tạm giữ, cơ quan phê chuẩn việc tạm giữ cơ quan quản lý và giữ người bị tạm giữ cũng như liên quan đến chính quyền và trực tiếp ảnh hưởng đến lợi ích của người bị tạm giữ, Do vậy, cần có những quy định hướng dẫn chung giữa các cơ quan này để đảm bảo việc áp dụng pháp luật được thống nhất, đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của công dân.
Thứ ba, theo quy định của Khoản 4 Điều 87 BLTTHS, thời hạn tạm giữ được trừ vào thời hạn tạm giam. Một ngày tạm giữ được tính bằng một ngày tạm giam. Tuy nhiên, vấn đề đặt ra là khi bị can bị tạm giam thì việc tính trừ thời hạn tạm giữ vào thời hạn tạm giam như thế nào khi viết lệnh tạm giam? Đây đơn thuần là vấn đề về kĩ thuật ghi văn bản, ghi như thế nào để có thể trừ thời hạn tạm giữ vào thời hạn tạm giam, nhằm tạo điều kiện cho cơ quan giam giữ người thực hiện đúng quy định của pháp luật về tính thời hạn tạm giữ vào thời hạn tạm giam, trong thực tiễn áp dụng chưa thống nhất và cần được tháo gỡ kịp thời.
2.4. Vướng mắc trong việc áp dụng biện pháp ngăn chặn tạm giữ đối với người phạm tội ra đầu thú, tự thú.
Như chúng ta đã biết, hai khái niệm “đầu thú” và “tự thú” là hai khái niệm khác nhau. Tự thú là việc một hay nhiều người sau khi thực hiện hành vi phạm tội, nhưng hành vi đó chưa bị phát hiện hoặc họ chưa bị phát hiện có hành vi phạm tội mà đã ra trước cơ quan bảo vệ pháp luật khai nhận về hành vi phạm tội của mình hoặc thực hiện cùng đồng bọn. Đầu thú là việc một hay nhiều người đã thực hiện hành vi phạm tội, vụ án đã được khởi tố, họ có thể đã bị khởi tố bị can, nhưng có thể chưa hoặc đã bị bắt, tạm giữ, tạm giam mà trốn tránh nay đang bị truy nã, sau một thời gian, họ đã ra trước cơ quan bảo vệ pháp luật khai nhận về hành vi phạm tội của mình. Nhưng vô hình chung chúng ta đã gộp họ là một, khi họ phạm tội với mức độ nguy hiểm, hoàn cảnh, nhân thân… khác nhau và quan trọng hơn cả là họ đã ý thức được hành vi nguy hiểm của mình, đã ra khai báo với cơ quan có thẩm quyền. Điều này cần được xem xét giải quyết một cách hợp lý.
2.5. Vướng mắc về chế độ tạm giữ.
Theo quy định của pháp luật, việc tạm giữ người bị tạm giữ được thực hiện trong nhà tạm giữ của Công an cấp huyện, hoặc một số phòng tạm giữ của các trại tạm giam cấp tỉnh. BLTTHS cũng quy định rõ quyền và nghĩa vụ của người bị tạm giữ, chế độ đối với người bị tạm giữ. Tuy nhiên, trên thực tế cho thấy, các cơ quan có liên quan chưa thực sự tôn trọng và bảo đảm thực hiện các quyền của người bị tạm giữ. Nhiều trường hợp người bị tạm giữ bị đối xử không đúng, bị bỏ đói, bỏ rét
hoặc bị buộc làm những công việc nặng nhọc bẩn thỉu, nhiều người bị tạm giữ không được biết lý do tạm giữ, công tác phân loại những người bị tạm giữ để xử lý chưa đúng bản chất của sự việc,…
2.6. Vướng mắc trong việc trả tự do cho người bị tạm giữ
Theo Khoản 3 Điều 87 BLTTHS 2003 quy định: “Trong khi tạm giữ, nếu không đủ căn cứ khởi tố bị can thì phải trả tự do ngay cho người bị tạm giữ”. Việc luật quy định trả tự do ngay cho người bị tạm giữ nếu không có đủ căn cứ khởi tố bị can là hoàn toàn hợp lý. Tuy nhiên luật lại không quy định về thẩm quyền trả tự do và thủ tục trả tự do cho người bị tạm giữ. Do đó đặt ra câu hỏi là: Trong trường hợp người phải trả tự do cho người bị tạm giam thì ai có thẩm quyền trả tự do cho họ? Phải chăng là những người có thẩm quyền ra lệnh bắt tạm giữ theo Khoản 2 Điều 86 BLTTHS năm 2003 thì cũng là người có thẩm quyền ra lệnh trả tự do cho người tạm giữ hay là một chủ thể khác? Thủ tục trả tự do luật cần có quy định rõ.(5)
IV. Giải pháp nhằm nâng cao việc áp dụng biện pháp ngăn chặn tạm giữ
Từ những thực trạng trên, chúng ta có những giải pháp sau để bảo đảm thực hiện đúng đắn và đầy đủ quy định biện pháp ngăn chặn tạm giữ cũng như bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân.
1. Giải pháp trong công tác hoàn thiện pháp luật TTHS
- Bổ sung, sửa đổi các quy định còn thiếu xót hay chưa hợp lý về biện pháp ngăn chặn tạm giữ trong BLTTHS hiện hành như: Ta có thể đưa khái niệm tạm giữ vào Khoản 1 của điều luật về tạm giữ thay cho quy định của Khoản 1 Điều 86 BLTTHS 2003: “Tạm giữ là biện pháp ngăn chặn trong TTHS, do cơ quan và người có thẩm quyền do BLTTHS quy định áp dụng đối với những người bị bắt trong trường hợp khẩn cấp, phạm tội quả tang, người đang bị truy nã, người phạm tội tự thú, đầu thú, nhằm ngăn chặn tội phạm, tạo điều kiện cho việc xử lý tội phạm được chính xác và kịp thời.”
Hay là về thời hạn tạm giữ ta có thể bổ sung thêm vào Khoản 3 Điều 87 BLTTHS 2003 về thẩm quyền hủy bỏ quyết định tạm giữ của VKS trong trường hợp có gia hạn tạm giữ “3. Trong khi tạm giữ, nếu không đủ căn cứ khởi tố bị can thì cơ quan và những người có thẩm quyền theo quy định của pháp luật phải trả tự do ngay cho người bị tạm giữ, đối với những trường hợp đã có gia hạn tạm giữ thì việc hủy bỏ quyết định tạm giữ để trả tự do cho người bị tạm giữ phải do Viện kiểm sát quyết định”…
- Kiến nghị về việc ban hành các văn bản hướng dẫn thực hiện các quy định của BLTTHS về các biện pháp ngăn chặn tạm giữ. Ta có thể ban hành các văn bản hướng dẫn tập trung vào những vấn đề sau: về thẩm quyền áp dụng tạm giữ của những người có thẩm quyền trong Cơ quan điều tra về chế độ tạm giữ,…
2. Giải pháp về việc nâng cao năng lực cũng như phẩm chất đạo đức của chủ thể áp dụng biện pháp ngăn chặn tạm giữ - Đầu tiên, cần phải chấp hành nghiêm túc các tiêu chuẩn đối với các chức danh: Điều tra viên, Kiểm sát viên, Thẩm phán, đồng thời sửa đổi, bổ sung những quy định chưa phù hợp.
- Thường xuyên kiện toàn đội ngũ và tập huấn luyện nghiệp vụ cũng như nâng cao ý thức pháp luật cho các cơ quan và những người có thẩm quyền trong hoạt động bắt, tạm giữ nói riêng và trong hoạt động tiến hành tố tụng nói chung.
- Có hình thức tuyên dương, khen thưởng kịp thời đối với những cá nhân có thành tích trong công việc đồng thời cũng xử lý thích đáng những cán bộ làm công tác tạm giữ vi phạm pháp luật…
3. Tăng cường sự lãnh đạo của thủ trưởng các cơ quan tiến hành tố tụng, sự phối hợp kiểm tra giám sát giữa các cơ quan.
4. Đầu tư xây dựng cơ sở vật chất trang thiết bị kỹ thuật phục vụ cho việc bắt, tạm giữ.
5. Giải pháp về việc xử lý các trường hợp vi phạm
Cần nâng cao trách nhiệm của người có thẩm quyền tiến hành tố tụng bằng các hình thức quán triệt, rõ ràng, đầy đủ các trách nhiệm của họ như các chế tài mà họ có thể bị áp dụng, nếu họ có những hành vi vi phạm trong quá trình thực thi nhiệm vụ của mình. Ví dụ: Về trách nhiệm dân sự: thì trong khi thi hành nhiệm vụ những người có thẩm quyền ở các cơ quan tiến hành tố tụng gây thiệt hại do việc điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án oan sai gây ra thì phải bồi thường thiệt hại. Còn đối với trách nhiệm hành chính thì tùy theo mức độ vi phạm mà họ phải chịu một trong những hình thức kỷ luật sau: khiển trách, cảnh cáo, hạ bậc lương, hạ ngạch, cách chức, buộc thôi việc. Và nếu là trách nhiệm hình sự thì cán bộ, công chức vi phạm pháp luật mà có dấu hiệu của tội phạm thì bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định của pháp luật.
6. Tổ chức tuyên truyền giáo dục thức pháp luật nhằm nâng cao trình độ dân trí, hiểu biết và tuân thủ pháp luật của người dân, tránh tình trạng các cơ quan có thẩm quyền áp dụng sai các quy định của pháp luật về tạm giữ đối với họ
C. Kết Luận
Tóm lại, qua việc nghiên cứu đề tài thì chúng ta thấy rằng tuy cả về lý luận và thực tiễn áp dụng biện pháp ngăn chặn tạm giữ còn nhiều bất cập nhưng nó vẫn là một trong những biện pháp ngăn chặn nghiêm khắc trong hệ thống các biện pháp ngăn chặn của TTHS Việt Nam. Và là một trong những biện pháp hữu hiệu để các cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ của mình, đồng thời cũng là biện pháp động viên toàn thể nhân dân tham gia đấu tranh phòng chống tội phạm, giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội. Do đó mà chúng ta cần phải quy định và áp dụng đúng đắn biện pháp ngăn chặn này.
Tài Liệu Tham Khảo
1) Trường Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình tố tụng hình sự Việt Nam, Nxb. CAND, Hà Nội, 2007, 2008;
2) Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003;
3) Nguyễn Văn Điệp, Các biện pháp ngăn chặn bắt, tạm giữ, tạm giam trong tố tụng hình sự Việt Nam, thực trạng, nguyên nhân và giải pháp, Luận án tiến sỹ Luật học, Hà Nội, 2005;
4) Phạm Thanh Bình, Tạm giữ, tạm giam trong tố tụng hình sự Việt Nam thực trạng, nguyên nhân và giải pháp, Luận án thạc sỹ Luật học, Hà Nội, 1996;
5) Trang web: - http://tholaw.wordpress.com/2009/08/19/bien-phap-ngan-chan-tam-giu-trong-luat-tths-viet-nam
Link download Bài tập học kỳ Tố tụng Hình sự - Tạm giữ trong Tố tụng Hình sự - Bài 1 (có tính phí)
Nếu muốn download không mất phí, xin vui lòng điền vào form tại đây và gửi tối thiểu 01 bài tập của 4 kì gần nhất đạt trên 7 điểm vào email baitapluat@gmail.com. Những bạn nào không gửi bài tập, mình xin phép không gửi link download tài liệu lại. Cảm ơn đã ghé thăm blog và xin lỗi vì đã làm phiền các bạn!
No comments:
Post a Comment